Kiberbulling orqali kiberhujumlar

Kiberbulling— bu internet, ijtimoiy tarmoqlar, mobil qurilmalar yoki boshqa onlayn platformalarda boshqalarga zarar yetkazish, qo‘rqitish yoki ularni obro‘sizlantirish uchun qilingan ataylab xatti-harakatlar. Kiberbulling orqali amalga oshiriladigan kiberhujumlar, odatda, o'zini himoya qila olmaydigan yoki onlayn atrof-muhitda himoya qilishning iloji bo‘lmagan odamlarni maqsad qiladi.

Bu hujumlar, shaxsiy va hissiy zarar yetkazish bilan birga, jismoniy yoki psixologik salomatlikka ham salbiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin. Kiberbullingda ishlatiladigan metodlar juda xilma-xildir va ular turli shakllarda bo‘lishi mumkin, lekin ularning asosiy maqsadi odamni ma'lum bir tarzda bezovta qilish yoki qo‘rqitishdir.

Kiberbullingning asosiy turlari

1. Ijtimoiy tarmoqlarda so‘kib, haqorat qilish Jinoyatchilar ijtimoiy tarmoqlar (masalan, Facebook, Instagram, Twitter) orqali odamlarni haqorat qilishadi, ularni kamsitishadi yoki yomon obro‘ yaratishadi. Buning natijasida odamning ijtimoiy va professional hayoti zarar ko‘rishi mumkin.

• • Misol: Foydalanuvchining shaxsiy rasmlari yoki videolarini joylashtirib, ular ustidan kulish yoki o‘sha insonga haqoratli izohlar qoldirish.

2. Anonim xabarlar va tahdidlar yuborish Kiberbullingning yana bir turi anonim tarzda tahdidlar yoki qo‘rqitish xabarlarini yuborishdir. Bunda odamlar kimligi noma'lum bo‘lgan shaxslar tomonidan psixologik zarar ko‘radi.

• • Misol: "Agar sen menga qarshi chiqsa, sening rasmlaringni va shaxsiy ma'lumotlaringni internetda tarqataman."

3. Onlayn tortishuvlar va janjallar yaratish Kiberbullylar boshqalarni onlayn janjallarga jalb qilishadi, odamlarni bir-biriga qarshi qo‘yishadi va ijtimoiy ziddiyatlarni kuchaytirishadi. Ular ko‘pincha ijtimoiy tarmoqlarda yoki forumlarda shaxsiy ma'lumotlarni yoki noto‘g‘ri axborotni tarqatadilar.

4. Shaxsiy ma'lumotlarni o‘g‘irlash va tarqatish Kiberbullingda shaxsiy ma'lumotlarni o‘g‘irlash ham ko‘rinadi. Bunda, odamning fotosuratlari, videolari yoki boshqa shaxsiy axborotlari tarqatilib, ularning obro‘si va xususiy hayoti zarar ko‘radi.

• • Misol: Biror kishining maxfiy xatlari yoki rasmlarini tarqatish va undan jamoada yoki onlayn guruhlarda kulish.

5. Foydalanuvchini izolyatsiya qilish Foydalanuvchining ijtimoiy hayotidan yoki internetdagi mavjudligidan ajratib qo‘yish. Kiberbullylar odamni onlayn jamiyatlardan, guruhlardan yoki forumlardan chetlatishadi, ularning ijtimoiy aloqalarini va tasvirini izdan chiqarishga urinishadi.

• • Misol: Do‘stlar orasida odamni atayin chetlatish, ularni ijtimoiy tarmoqlardan bloklash va boshqa izolyatsiya usullarini qo‘llash.

6. Onlayn takliflar va yolg‘on ma'lumotlar Kiberbullylar odamlarni yolg‘on va noto‘g‘ri takliflar bilan aldaydilar. Masalan, "hech qanday xavf yo‘q, sen ro‘yxatdan o‘tganingda katta mukofot olasan" deb, odamni o‘z shaxsiy ma'lumotlarini berishga undashadi.

• • Misol: “Agar o‘zingizni Facebook-da taniqli qilishni xohlasangiz, bu havolaga o‘ting va ro‘yxatdan o‘ting.

Kiberbullingning oqibatlari

Kiberbulling jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin, bu, nafaqat onlayn muhitda, balki real hayotda ham o‘z ta'sirini ko‘rsatadi. Ba'zi oqibatlar:

• Psixologik va hissiy zarar. Kiberbulling q victimni depressiya, xavotir, past o‘z-o‘ziga ishonch, o'zini nogiron yoki kamchilik deb his qilish kabi holatlarga olib kelishi mumkin. Yomon ishlangan so‘zlar yoki izohlar odamning ruhiy salomatligiga jiddiy zarar yetkazishi mumkin.
• Ijtimoiy izolyatsiya. Odamlar ijtimoiy tarmoqlarda yoki real hayotda kiberbulling qurboniga aylanib, o‘zini yolg‘iz va izolyatsiya qilingan deb his qilishlari mumkin. Bu ularning ijtimoiy aloqalarini kamaytirishi va ba'zida hech kimga ishonmaslikka olib keladi.
• Fizik salomatlikka ta'sir. Kiberbulling davom etganda, qurbonlarida uyqusizlik, bosh og‘rig‘i, oshqozon muammolari kabi fizik salomatlikka ta'sir ko‘rsatadigan alomatlar paydo bo‘lishi mumkin.
• O‘z joniga qasd qilish. Eng xavfli oqibatlardan biri — kiberbullingdan o‘z joniga qasd qilishdir. Afsuski, kiberbullingning kuchayishi, ayniqsa, o‘smirlar orasida o‘z joniga qasd qilish holatlarini ko‘paytirishi mumkin.

Kiberbullingga qarshi kurashish

1. E'tibor berish va hisobot berish Agar siz yoki boshqa biror kishi kiberbullingga duch kelsa, uni darhol ishonchli kishiga yoki platformaga xabar berish zarur. Ijtimoiy tarmoqlarda har bir platforma kiberbullingni taqiqlaydi va foydalanuvchilarni shunday xatti-harakatlar haqida xabardor qilishga imkon beradi.

2. Bloklash va hisobot berish Kiberbullylar bilan muloqot qilishdan qoching va ular sizni bezovta qilsa, darhol ularni bloklang. Ko‘p ijtimoiy tarmoqlar kiberbullylarni va tahdidlarni bloklash va hisobot berish imkoniyatini beradi.

3. Onlayn xavfsizlikni oshirish Shaxsiy ma'lumotlar va profil sozlamalarini xavfsiz qilib saqlash, o‘zingizni noma'lum va shubhali odamlarning hujumlaridan himoya qilishda yordam beradi.

4. Ochiq muloqot va yordam so‘rash Agar kiberbulling sizni ta'sir qilsa, o‘zingizni yolg‘iz his qilmang. Do‘stlar, oila a'zolari yoki mutaxassislar bilan gaplashish sizga yordam beradi.

5. Ta'lim va ongni oshirish Kiberbulling haqida odamlarni ta'lim olishga undash, bu masala haqida ongli bo‘lishni oshirish orqali ijtimoiy tarmoqlarda va onlayn muhitda bunday holatlar kamayishiga yordam beradi.